×

Giỏ hàng

1486   2023-05-10 20:06:53

MỘT BÀI HỌC VỀ TRIẾT HỌC

Dr. Donald Demarco

Trong giờ triết học trên lớp, tôi thích trình bày cho các sinh viên của tôi một cặp triết lý trái ngược nhau để họ phân tích một cách kỹ lưỡng. Tôi hy vọng họ sẽ nhận ra rằng cả hai triết lý này không thể đúng cùng một lúc và sau đó nhận ra một quan điểm bắt buộc phải sai. Bước tiếp theo là xác định xem quan điểm nào có thể đúng.

Theo nhà triết học Hy Lạp cổ đại, Protagoras: “Con người là thước đo của vạn vật”. Triết lý này, mang lại cho con người rất nhiều quyền lực tự do, vẫn còn tiếp tục hấp dẫn trong nhiều thế kỷ. Nó dường như mang lại cho con người rất nhiều tự do. Tuy nhiên, sự tự do này chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng và không thể chuyển thành hiện thực. Một người có thể tự do nghĩ rằng mình là Napoleon, nhưng anh ta không được tự do trở thành Napoleon.

Ngược lại với quan điểm này là Thánh Tôma Aquinô, người đã phát biểu rằng “Trí tuệ con người được đo lường bởi sự vật, vì vậy suy nghĩ của con người không phải là sự thật theo cách riêng của nó nhưng được gọi là sự thật vì nó tương hợp với sự vật”. Trong trường hợp này, tự do của con người bị hạn chế bởi thế giới xung quanh. Tự do của con người bị điều kiện hóa bởi thực tại bên ngoài họ.

Một cặp triết lý mâu thuẫn khác mà tôi đặt ra cho các sinh viên được tìm thấy trong cuộc đối thoại của Plato, Euthyphro, nơi Socrates đặt câu hỏi, “Các vị thần yêu thích sự thánh thiện vì nó thánh thiện, hay một điều gì đó thánh thiện vì được các vị thần yêu thích”? Chúng ta có thể đặt câu hỏi tương tự theo cách hiện đại hơn: “Một người là tốt vì anh được bầu chọn hay anh được bầu chọn vì anh tốt”? Nói cách khác, điều nào đến trước, sự tốt lành của ứng viên khiến anh xứng đáng được bầu chọn hay chỉ là việc anh được bầu chọn? Chúng ta hãy nhớ lại rằng vua Caligula đã từng bổ nhiệm con ngựa của mình làm một lãnh sự.

Bây giờ, là một triết gia, câu trả lời cho những câu hỏi này dường như hiển nhiên. Một người không đáng yêu vì anh ta được yêu, nhưng anh ta được yêu vì anh ta đáng yêu. Chúng ta đừng để bị lạc lối bởi tiếng hát ngâm nga của Dean Martin, “Bạn chẳng là ai cả cho đến khi ai đó yêu bạn”. Tình yêu tôn vinh người được yêu, nhưng nó không tạo ra sự đáng yêu nơi anh ta. Tuy nhiên, việc giải quyết những triết lý xung khắc nhau như vậy không hề dễ dàng trong suốt dòng lịch sử, ngay cả đối với các thẩm phán của tòa án tối cao. Hãy xem xét cặp triết lý trái ngược sau: “Người khiêm tốn nhất ngang hàng với người quyền thế nhất” và “Tôi xây dựng bản thân bằng cách đạp người khác xuống”.

Quan điểm đầu tiên chính xác là của Kitô giáo. Tất cả mọi người đều được dựng nên theo hình ảnh và họa ảnh Thiên Chúa: “Ta bảo thật các ngươi: mỗi lần các ngươi làm như thế cho một trong những anh em bé nhỏ nhất của Ta đây, là các ngươi đã làm cho chính Ta vậy.” (Mt 25,40). Đó là một quan điểm có tính hiệp nhất, nối kết tất cả mọi người lại với nhau như những con người bình đẳng. Quan điểm thứ hai về cơ bản là chia rẽ, phân tách mọi người theo những khác biệt không liên quan đến nhân tính thiết yếu của họ.

Đoạn trích dẫn trên ám chỉ đến tầng lớp của người khiêm tốn nhất với người quyền lực nhất thuộc về thẩm phán Tòa án tối cao John Marshall Harlan. Ông là người duy nhất có quan điểm bất đồng với phán quyết của Plessy và Ferguson (1896), ủng hộ quy chế của Louisiana tuyên bố rằng những người da đen thì “tách biệt nhưng bình đẳng”. Khái niệm phân biệt chủng tộc này tồn tại cho đến khi bị lật đổ năm 1954 trong phán quyết của Brown vs. Board of Education.

Thẩm phán Harlan được biết đến là một người bất đồng chính kiến ​​vĩ đại. Tuy nhiên, ông bắt rễ từ truyền thống của Aquinô, Socrates và Chúa Kitô. Ngày nay, chúng ta dường như đang rời xa truyền thống triết học đúng đắn này. Niềm tin tiếp tục được công nhận ở một số nơi mà người ta tin rằng con người là thước đo của vạn vật và rằng con người có thể là bất cứ điều gì họ tuyên bố và làm bất cứ điều gì họ cho là đúng. Triết học là nhân chứng cho điều này. Chúng ta cần nhiều hơn nữa những người bất đồng chính kiến ​​như Thẩm phán Harlan, những người sẵn sàng và đủ can đảm để khẳng định điều gì là đúng đắn và bác bỏ điều gì là sai trái.

Tôi tiếp tục dạy các bài học về triết học, không dành quá nhiều giờ trên lớp nữa, nhưng bằng cách viết cho những gì tôi hy vọng là một lượng khán giả lớn hơn và ít bị ràng buộc về thời gian hơn.

Chủng sinh Giuse Võ Thái Thuận chuyển ngữ từ Catholicexchange.com (01/12/2021)